.....তাইৰ মনত তেতিয়া জেদ আৰু ক্ষোভৰ ঘোঁৰা দৌৰিছে .....গৈ গৈ তাই খাল পালে৷ বোকা-পানীৰে ভৰা খালটোৰ বুকুলৈ তাই মাছকেইটা দলিয়াই দিলে....... মাগুৰকেইটাই এপলক তাইলৈ চালে আৰু পিছমুহূৰ্ততে বোকাৰ মাজত আত্মগোপন কৰিলে...... মুকলি মুকলি অনুভৱ এটাই তাইক চুই গ’ল..... পৃথিৱী তেতিয়া পোহৰ হ’ব ধৰিছে......
মাগুৰ
[by JINTU GITARTHA]
শাওণ মাহ৷ আকাশ আন্দোলি আছে৷ যোৱা কেইবাদিনো ধৰি নেৰা-নেপেৰা বৰষুণ৷ ছিপ্-ছিপ্-ছিপ্-ছিপ্৷ নেৰে হে নেৰে৷ গাঁওখনৰ মানুহবোৰে এইকেইদিন মূৰত চিন্তাৰ পাহাৰ একোটা লৈ ফুৰিছে৷
‘বৰষুণ নেৰ্ব’ই নেকি’?
‘ঈশ্বৰে বা কি খেলা পাত্ছি’!
মানুহবোৰে আলচে৷ কোনো এঘৰৰ কাঁথিৰ কোণত তামোলৰ ৰসনাৰে কথাবোৰ পাগত উঠে৷ অথচ ক’লা হৈ বৰষি থকা আকাশ, সন্মুখৰ পিছল হৈ অহা চোতালেৰে হৰদম বৈ গৈ থকা বৰষুণৰ টোপাল– এই সকলো দেখি মানুহসোপাৰ মুখবোৰ মোলান পৰি আহে৷ সমানে সেৰেকা হৈ আহে তামোলৰ জুতি৷ হ’বৰেই কথা৷ সৌ সিদিনা পথাৰবোৰ গাহৰিয়ে খচা দি খচি কঠীয়া ৰুই থৈ আহিছিলহে৷ তেতিয়া উদং পথাৰত চৌফলীয়া ৰ’দ গাত পাতি লৈ মানুহবোৰে ভূঁই ৰুইছিল৷ ওচৰৰ খাল, ডোঙৰ পৰা মেচিনেৰে পথাৰত পানী দিব লগা হৈছিল৷
আৰু এতিয়া?
কঠীয়া সোপাই ফেট ধৰি বাঢ়ি আহিবলৈ লওঁতেই আৰম্ভ হ’ল বৰষুণজাক৷ আকাশৰ বুকুত বাঢ়ি আহিল ক’লা ক’লা গৰ্ভৱতী মেঘবোৰ৷ যেনিবা পৃথিৱীৰ বাঢ়ি অহা সেউজীয়া ভৰুণ বুকু চুমি চোৱাৰ হেঁপাহত তলবল তলবল হৈ উঠিছিল৷ আৰু কোনো এক ৰাতি, মানুহবোৰে দিন-ভৰ পথাৰত সমস্ত শ্ৰম সঁপি দি আহি ভাগৰত লাল-কাল দি থাকোঁতে মেঘবোৰে প্ৰসৱ বেদনাত নিনাদ কৰিছিল৷ সেই তেতিয়াৰে পৰা যেন থমকি ৰোৱাৰ নাম নাই৷ অলপ পৰ ৰয়৷ আৰু আহে৷ আহে হে আহে৷ খালবোৰ ভৰি আহিল লাহে লাহে৷ লগে লগে মানুহৰ চকুবোৰতো ভৰি আহিব ধৰিলে সংশয়৷
পিছে কয় নহয়, বোলে ঈশ্বৰ আছে৷ সঁচা কথা দেই৷ এই সমস্ত কথা ৰাণাহঁতৰ ঘৰৰ কাঁথিত চাৰি জীয়েকৰ সৈতে মাণিক বুঢ়াৰ বুঢ়ীয়ে আলচি আছিল৷ ঠিক তেতিয়াই বৰষুণ পাতলি আহিছিল৷ চকুৰ সমুখৰ পৃথিৱীৰ এমূৰে আকাশ মেঘৰ কবলৰ পৰা মুকলি হৈ পোহৰ পোহৰ হৈছিল৷
– ‘ইবাৰ মাছ হ’ব’ কিন্তু৷ খালগিলাত মাছ সুম’ইছি৷’ বুঢ়ীয়ে উশাহ নসলোৱাকৈ কৈ উঠিল, ‘দে তপনৰ মাক, তামোল এখান দি৷ ৰান্ধ্বাৰ পৰ হ’ব’ আৰ্৷’ সেই সময়তে বিতুৰ বাপেকে ৰাণাৰ চোতাল খুপি খুপি পাৰ হ’ব লাগিছে৷ – ‘অ’ বাপা, ক’ক যাৱ হা?’ চাৰিযোৰ চকু উন্মুখ হৈ উঠিল৷
–‘এ আহোঁ ৰ’বা৷ মাটিৰ বুক’ৰ পানী জুখি আহোঁ৷’ কৈ কৈ বিতুৰ বাপেকে সাৱধানে চোতাল পাৰ হয় আৰু বাৰী-পিছৰ গো-বাট লয়৷ – ‘এহ্ ৰহ্’ মই আহোঁ৷’, বুলি য’ৰে তামোল ত’তে এৰি বুঢ়ী সাউত কৰে উঠি আহিল৷
পথাৰত পানী অলপ হৈছে৷ বাঢ়ি অহা কঠীয়াৰ ডিঙি চোওঁ চোওঁ৷ বুঢ়ীয়ে বিতুৰ বাপেকৰ সৈতে একেবাৰে পানীৰ জোখ ল’বলৈকে আহিল৷ দৰাচলতে বুঢ়ীৰ মনৰ জোলোঙাৰ পৰা টপককৈ বুধি এটা সৰকি পৰিছিল৷ বুঢ়াই যে আজি ৰে’ল লাইনৰ সিটো পাৰৰ বড়ো চুবাত সিটুপি ধৰি আহিব, সেয়া ধূৰূপ৷ ইফালে ঘৰতো চাউলকেইটাৰ বাহিৰে আন একো নাই৷ বিতুৰ বাপেকে কিজানিবা দিয়েই দুটামান দালি, দুটা আলু৷
‘হওক তেও, পানী যি হিচাপৰ খেনি আইছি৷ এই ভাজে এল্লি হয় আৰ৷’, বুঢ়ীয়ে বিতুৰ বাপেকৰ মুখৰ ফালে চাই কৈ উঠিল৷
– ‘তাকেতো৷’
–‘তুহাৰ মাই ভাত-পানী ৰান্ধ্ছি না৷’ বুঢ়ীয়ে ছেগ বুজি কথা উলিয়ালে৷
– ‘অ’ ৰান্ধবা গেইছি৷ জাল এ পাত্বা লাগ্ছিল৷’
– ‘মাছ হ’ব’ ইবাৰ প’থ্ৰ’ত৷’
– মাগুৰহে লাগ’বা লাগ্ব’ জালত৷
পথাৰৰ ৰেহ-ৰূপ চাই বাঁহনিৰ মাজৰ বাটেৰে দুয়ো কথা পাতি পাতি উলটিব লয়৷ ঠিক তেতিয়া চকা-মকাকৈ দুয়োৰে চকুত পৰিল সিপাৰৰ ধনৰ খাললৈ নামি যোৱা এটা সৰুফুটীয়া মানুহ৷ উৱা, এইটো আকৌ কোন? নে সেই প্ৰাচীন কথাৰ পৰা উঠি অহা গঁহই ধুওৱা পুখুৰীৰ দেও! বিতুৰ বাপেক আৰু বুঢ়ী দুয়ো দুয়োৰে মুখলৈ চালে৷ কেউপিনে নিজম পৰি আছে৷ মাজে মাজে কেৱল গছৰ পাতৰ পৰা বৰষুণৰ পানী সৰাৰ টাপাক্-
টুপুক শব্দ৷ দুয়ো সাহ কৰি খালৰ ফালে আগুৱাই গ’ল আৰু অলপ জুমি চালে৷ সৰুফুটীয়া মানুহটোৱে কৌশলেৰে খালৰ বুকুলৈ মাৰি দিছে এখন সৰু জাল আৰু পিছ মুহূৰ্ততে উঠাই আনিছে মাগুৰ, চেনীপুঠি৷ মাছ লগা জালখন যেনিবা দেওলগা জালহে৷ বিতুৰ বাপেকৰ চকু দুটা একেবাৰে কাঢ়িয়েই থ’লে কিছুপৰলৈ৷ বুঢ়ীয়ে হেঁচুকি দিয়াতহে!
– ‘দেখ্লি খুৰী, ভাইৰ খালৰ মাছ সুম’ইছি সাত শত্ৰুৰ পেটত৷’
–‘আহাৰ এন্কেয়ে জনম যাব’ এ৷ ঢেখালৰ চুৱা বিচ্ৰা দি আৰ্ বাৰী, তাৰ্ খাল সেইপে ফুৰে৷’, এনেয়ে বুঢ়ীৰ সিটো চুপাৰ লগত বৰ বেয়া নহয়৷ তথাপি, আজি দাইল-আলুৰ কাৰণে বিতুৰ বাপেককে সমৰ্থন দিলে৷ সেইদিনা দুপৰীয়াহে নালাগে, ৰাতিও বুঢ়া-বুঢ়ীয়ে বিতুৰ ঘৰৰ আলু, দালি, কণীৰে পেটৰ নিগনিক শান্ত কৰালে আৰু সুন্দৰ টোপনি মাৰিলে৷ আনফালে বিতুৰ বাপেকৰ টোপনি নাহে হে নাহে৷ আহে নো কেনেকৈ? চকু মুদিলেই যে সন্মুখত ভাহি উঠে সেই দেওলগা জাল৷
: : : :
দুদিন ধৰি বতৰ সেমেকা৷
বৰষুণ নাই৷ ৰ’দো বৰ বেছি কাঢ়া নহয়৷
বিতুৰ বাপেকে এইকেইদিন নিতৌ পথাৰলৈ তাত-বাটি কাঢ়ি আছে৷ ৰাতিপুৱা এবাৰ৷ দুপৰীয়া এবাৰ৷ নাযাবই নো কিয়? বছৰটোৰ সমস্ত আশা আৰু হেঁপাহ যে তাতেই প্ৰোথিত হৈ আছে৷ বি কম পাছ মানুহটোৱে ক’তো চাকৰি এটা যোগাৰ কৰিব নোৱাৰিলে৷ অ’ত-ত’ত সৰু-সুৰা ব্যৱসায় কৰিলে৷ এতিয়া সেইবোৰ বাদ দি যোৱা দুবছৰে খেতিত ধৰিছে৷ ভাগ্যে, বাপেকৰ পৰা ভাগত পোৱা মাটি ছয়বিঘা আছে৷ ঘৈণীয়েক সাত বেমাৰী৷ আনকি পথাৰত কাম কৰা মানুহকেইটাক চাহ-পিঠা দিবলৈ বুঢ়ীয়ে লাগি দিলেহে হয়গৈ৷ একমাত্ৰ পুতেকটোক চহৰত ৰাখি পঢ়ুৱাই আছে৷ এৰা৷ বহু খৰচ৷ ধান বিকি পোৱা টকাকেইটাক লৈ তেওঁ অনেক সপোন ৰচে৷ পিছে তেওঁৰ নিজৰ কি খক্টো কম? গাখীৰৰ সৰ্, খাহীৰ মাংস, মাগুৰ মাছলৈ বৰ খক্৷ মাগুৰ মাছ! এৰা, মাগুৰ মাছ৷ তেওঁ মাথা নমৰা নহয় এইবাৰ মাগুৰ খাবলৈ৷ তেওঁৰ মাটিৰ কাষতে ধনৰ মাকৰ মাটি৷ সেই তাতেই ধনে সৰুকৈ খাল এটা খন্দাই থৈছে৷ পথাৰৰ মাছ আহি সোমায়৷ পিছে ধনে চাকৰিটো পোৱাৰ পৰা তাৰ এইবোৰ চাবলৈ মন নোহোৱা হ’ল৷ সেই কৈৱৰ্ত চুপাৰ সৰুফুটীয়া ভবাক নিতৌ তিনি-চাৰিটাকৈ মাগুৰ ধনৰ খালৰ পৰা মাৰি নিয়া বিতুৰ বাপেকে যোৱা দুদিনে নিজ চকুৰেই দেখিছে৷ আঁচনিখন তেওঁ মনত ইতিমধ্যে কৰি পেলাইছে৷ আজি তেওঁ পথাৰৰ পৰা চিধাই মাণিক বুঢ়াৰ ঘৰলৈ খোজ ল’লে৷
ভবামতেই কাম৷
পিছদিনা দহটামান বজাত মাণিক বুঢ়া আৰু বিতুৰ বাপেক ধনৰ খালৰ পাৰত৷ লগত কোৰ, ঢামা, খালৈকে আদি কৰি কেইবাপদো সঁজুলি৷ খালটোত পানী বেছি নাই৷ খালটোৰ এটা পাৰ অলপ চৰা৷ আনটো ফাল পথাৰত মিলি আছে৷ পথাৰৰ ফালটোত দুয়োয়ে কোৰেৰে চৰা ফালৰ পৰা মাটি কাটি আনি দিছে যাতে পানী সোমাই নাহে৷ তাৰ পিছত ৰছী লগোৱা ঢামাটোৰ খালৰ পানী সিঁচিবলৈ ল’লে৷ ক্ৰমে ক্ৰমে খালৰ গৰ্ভ ওলাই আহিল৷ বোকাৰ মাজত সোমাই থকা মাগুৰ, কাৱৈ, জাপানী পুঠি, চেনীপুঠি এটা এটাকৈ খালৈত সোমাই পৰিল৷
বেলি গৈ দক্ষিণ-পশ্চিম কোণ পাইছে৷ বিতুহঁতৰ পাছ চোতালত মাছৰ ভাগ-বটোৱাৰা চলিছে৷ মাণিক বুঢ়াৰ বুঢ়ীও আহি লৈছে৷ বিতুহঁতৰ মাছকেইটাও বাছি দিব লাগিব নহয়৷ ঠিক তেনেতে বিতুৰ মাকে মাত লগালে, ‘হেৰি, কথা এটা কওঁ৷’
– ‘অ’, কি?’
– ‘ধনৰ মাকক দুটা মাগুৰ দি আহা ভাল নেকি?’
‘দিবা নেকি?’
– ‘অ’, দি আহ আই৷ তায়ো আক্লাই থাকে৷ এনেয়ো এগ্লা দেওলগা জীৱ৷ ভাগে-পিতে খ ভাল৷’ থেপেককৈ তামোলৰ পিকখিনি পেলাই বুঢ়ীয়ে কৈ উঠিল৷
– ‘তেনা হ’লি দুটা মাগুৰ, চাইট্টা ক’য়ে দি আহো৷’ বিতুৰ বাপেকৰ কথা এয়া৷
– ‘আমাৰ ইতা এটা মাগুৰ ব’ন’লিয়ে হ’ব৷ বাকী টিংটোত জীয়ে ৰাখো৷’, কৈ কৈ বিতুৰ মাক পাকঘৰ সোমাল৷
বিতুৰ বাপেকে দি যোৱা মাগুৰ ধনৰ মাকে টকালি পাৰি খালে৷ ভেদাইলতাৰ ৰহেৰে কাৱৈ মাছৰ জোল অকণো তেওঁ বনালে৷ ইফালে বাকী মাছসোপাই বিতুহঁতৰ পাকঘৰত টিনৰ বালটিটোৰ অলপ পানীতে জেগা বিচাৰি খকা-খুন্দা লগাই থাকিল৷
মানুহবোৰৰ এতিয়া আজৰি৷ আজৰি মানেই গল্প-গুজৱ৷ আলিমূৰৰ মেল৷ পিছে সন্ধিয়াবোৰত সকলো ব্যস্ত৷ একেবাৰে ‘বৈদেহী’ৰ পৰা ‘বৰলা কাই’লৈকে মানুহমখাক টিভিৰ গুৰিতেই পাবা৷ মানুহবোৰে এই
সময়কণলৈ ৰৈ থাকে৷ পিছে তাৰ মাজে মাজে মেলবোৰো চলি থাকে৷ সিদিনা সন্ধিয়া টিভিত ‘এড্ভাডেজ’ দিয়া সময়খিনিও মানুহবোৰৰ চুটি যেনে লাগিছিল৷ লাগিবৰে কথা৷ সিদিনা বতাহত যে উৰি ফুৰিছে এক গৰম খবৰ৷ একেবাৰে মুখৰোচক বতৰা৷ – ‘বোলে বিতুৰ বাপেকে ধনৰ খালৰ মাছ মাচ্ছি! আই, ধনৰ মাক আক্লা মানুহ দেখি সুবিধা ল’লাক৷’
–‘নহয় এ বাই ধনৰ মাকক মাছ দিছি বোলে৷’
– ‘ধনৰ মাকেহে ক কথা৷ আমি কি জানিম?’
– ‘হ’লিও ধনৰ মাকৰ মুখখান ব’য়া দি৷ এন্কে গুৱাল-গালি পাৰ্বা নাল্গে মান্হ’ক৷ তাইক নেদা কে খালি হে বেলেগ কথা৷’
মুঠতে জনে জনে মত৷ এই সমস্ত খবৰ লগে লগে মাণিক বুঢ়াৰ বুঢ়ীয়ে বিতুৰ মাকক দিয়েগৈ৷ ‘এহ্, পৰে মাৰি নি খালাক, খবৰ ৰাখোতা নাই৷ আমি ঘৰৰ মান্হে ভাগে খ’ই জগৰ লাগ্লাক৷’ এই বুলি বিতুৰ মাকে নিজকে প্ৰবোধ দিয়ে আৰু এপাক মাৰি আহোঁ বুলি ওলাই আহে৷ পিছে ঈশ্বৰৰ কি লীলা! বিতুৰ মাকে খোজ দিয়ক ৰমেনহঁতৰ চোতালত আৰু কাণত পৰক ধনৰ মাক, ৰমেনৰ মাকৰ কহন-গহন৷ –‘হুহ্, টাউন’ত থাকা পুতাকক খুৱাবা লাগ্ব’ নহয়৷ সেই কাৰণে মোৰ খালৰ মাছ মাচ্ছি৷ মোক দুটা দি ভাল ল’গে থ’ই আই্ছি৷’
উঃ বিতুৰ মাকৰ গাটো দেখোন ধৰ্-ফৰ ধৰ্-ফৰ কৰে৷ তাই চিধাই ঘৰলৈ গুচি আহিল৷ বিতুৰ বাপেকক ভাত বাঢ়ি দিলে৷ নিজৰ কাঁহীত মাগুৰ পিচ লওঁতেই দেখোন কাণত ঠহৰ ঠহৰকৈ বাজি উঠিল ধনৰ মাকৰ কথা৷ তাই লাহেকৈ মাগুৰডোখৰ গিৰিয়েকৰ কাঁহীত দিলে আৰু ভাতৰ পাতৰ পৰা উঠি আহিল৷
বিতুৱে এচকল মাছো খাবলৈ পোৱা নাই৷ কাইলৈহে তালৈ গোটে গোটে বাপেকে লৈ যোৱা কথা৷ এক ধৰণৰ বুজাব নোৱাৰা অনুভূতিয়ে বিতুৰ মাকৰ মনত ভৰ কৰিলে৷
শেহ নিশা তাই বিছনাৰ পৰা উঠি আহিল৷
বিতুৰ বাপেকৰ টোপনি৷ নাক বজাই কলগছ পৰাদি পৰি আছে৷ পাকঘৰৰ একোণত থকা মাছ জীয়ন দি থোৱা বালটিটো লাহেকৈ বিতুৰ মাকে দাঙি আনিলে৷ মাছকেইটাই ভিতৰতে খকা-খুন্দা লগালে৷ তাই জপনা পাৰ হ’ল আৰু খালটোৰ ফালে ভৰি টোঁৱালে৷ তাই দেও, ভূত, প্ৰেতিনীৰ নজৰৰ কথাও এই সময়ত পাহৰি গৈছে৷ তাইৰ মনত তেতিয়া জেদ আৰু ক্ষোভৰ ঘোঁৰা দৌৰিছে৷ গৈ গৈ তাই খাল পালে৷ বোকা-পানীৰে ভৰা খালটোৰ বুকুলৈ তাই মাছকেইটা দলিয়াই দিলে৷ মাগুৰকেইটাই এপলক তাইলৈ চালে আৰু পিছমুহূৰ্ততে বোকাৰ মাজত আত্মগোপন কৰিলে৷ মুকলি মুকলি অনুভৱ এটাই তাইক চুই গ’ল৷ পৃথিৱী তেতিয়া পোহৰ হ’ব ধৰিছে৷
[প্ৰিয় পাঠক, মোৰ দৰে আপুনিও শুনিছেনে, সিদিনা দুপৰীয়া বিতুৰ বাপেকৰ তৰ্জন-গৰ্জন? –‘পাকঘৰৰ পৰা মাছ কেন্কে ন’হ’ হ’বা পাৰে? হাক্ক কেন্কে?’
দেখিছেনে, ভবাৰ ঘৰত এচিকুট তেলত মাছ ভজাৰ ধোঁৱা? আৰু সৌৱা, সৌৱা বুঢ়ীয়ে তৃপ্তিৰ হাঁহিৰে ওলাই আহিছে ভবাৰ ঘৰৰ পৰা৷ হাতত সেয়া প্লাষ্টিকৰ মোনাত কটা মাগুৰ৷ ‘হওক তেও, আজিৰ সাজ যোগাৰ হ’ল৷’